Bebeklerde dil gelişimi ve evreleri ilk kez ebeveyn olacak anne babalar için eğlenceli bir merak konusudur. İlk olarak hangimize seslenecek ya da ilk kelimesi ne olacak? En önemlisi ise ilk kelimesini ne zaman söyleyecek? merak edilen sorulardır.

Yapılan araştırmalara göre bebeklerde dil gelişimi anne karnından itibaren başlamaktadır. Anne karnında dışarıdaki sesleri duymakla başlayan bu ilk İletişim daha sonraki süreçte bebekte dil gelişimi ile ilgili ilerlemenin temellerini oluşturmaktadır.

Doğumdan sonra geğirme, öksürme, ağlama gibi bazı yaşamsal faaliyetlerin sesleri amaçsız ve rastlantısal seslerdir. Bu davranışlar bir iletişim nedeniyle olmasa da bu refleksif sesler bebeğin ses telleri gibi fizyolojik yapıların doğru çalıştığı ile ilgili fikir verebilir.

Bir çocuğun dil gelişiminin en önemli aralığı ilk 3 yıldır. Bunun ilk yılında dil için temeller atılırken kalan yıllarda gelişmeye başlar. Bebeklerde dil gelişimi için bu dönem kritiktir. Bebekler seslere ve konuşmalara karşı çok duyarlı ve iyi bir duyma yetkisine sahiptirler. Bu nedenle ebeveynlerin bebekleri ile göz teması kurarak konuşmaları değerlidir. İlk zamanlarda yapılan bu konuşmalar bebeklerde dil gelişimi için oldukça önemlidir.

Bebeklerde dil gelişimi ve evrelerini periyotlara göre sıralayacak olursak, sıralama şöyle olacaktır.

1-KONUŞMA ÖNCESİ DÖNEM – Bebeklerde dil gelişimi ve evreleri

Yeni Doğan Evresi (0-6 hafta)

• Başlarda ağlamalar amaçsızdır.
• Ayın sonlarına doğru ağlama sesleri farklılaşır.
• Açlık, üşüme ve gaz gibi soruların ağlamaları başkalaşır.
• Anne babasının seslerini fark etmeye başlar.
• Başkalarının seslerine tepki verir. (Ağlayan bir bebeğe ağlayarak karşılık vermesi vb.)

Gığıldama (Cooing/Comfort Sounds) Evresi (1-3 Ay)

• Bebekler bu evrede ses çıkarmaktan hoşnut olurlar.
• Çıkardıkları sesin farkında olurlar.
• Bu evrenin en belirgin özelliği a, u, o gibi sesli harfleri uzatarak söyler ve s, k, g gibi damak ve gırtlak seslerini çıkarmaya başlarlar.
• Bu evrede bebekler çıkardıkları seslere aldıkları tepkiye göre sesi tekrarlar.
• Gığıldama ile eş zamanlı gülümserler.
• Dilbilimcilere göre tüm dillerin seslerini bu evrede çıkarırlar.
• Annesinin sesine gülümser.

Mırıldanma (Babbling) Evresi (3-6 Ay)

• Ses çalma evresi olarak da isimlendirilir.
• Bebeğin sesler üzerinde hakimiyeti artar.
• Tek heceler üretmeye başlar.
• Bu evrede bebek sesli oyunlar kurar.
• Kendi çıkardığı sesleri taklit eder.
• Sesleri işitme ile bağlayabilir.
• Ses oyununda ritim tutar.
• Kendisi ile konuşulduğunda kızgın ve neşeli sesleri ayırt edebilir.
• Sesleri tekrar ederken kelimesini tekrarlayarak karşılık vermek konuşma konusunda destekleyici olur.

Mırıldanmanın Tekrarı (Reduplicated babbling) Evresi (6-9 Ay)

• Bu evrede bebeğin mırıldanmasını tekrar ettiği görülür.
• Çıkardığı sesleri tekrar eder ve ses oyunları yapar. Bunları bir ritimle birleştirir.
• Bebek bu evrede çıkardığı seslerden daha çoğunu anlatabilmektedir.
• Bebek bu dönemde kendi kendine seslerle oynamayı sevse de artık sesleri sosyalleşmek için çıkardığı izlenebilir.
• Tekrarlanan seslerle birlikte bebek ilk kelimesini bu dönemde söyleyebilir.
• En sık tekrarlanan sesler genelde “ba-ba, ma-ma” olmaktadır.
• Onunla konuşan insanlara ses çıkararak ve gülerek cevap verir.

2-KONUŞMA DÖNEMİ – Bebeklerde dil gelişimi ve evreleri

Ses Sözcükler Evresi (9 ay-1yaş)

• Bebeğin çıkardığı sesler ana dille bağdaşmaya başlar. Ses çıkarırken anadil seslerini daha çok kullanır.
• Belirli tekrarlanan komutları anlamaya başlar. (mama, gel…)
• İletişimi daha kuvvetli hale gelir söyleyebildiğinden çok daha fazla şeyi anlayabilmektedir.
• Çevresindeki sesleri dinleyerek taklit edebilir.
• Bu evrede bebek anlaşılmayan ama söylenme fonetiği olan cümle ya da soruya benzer sesler çıkarabilir. Yetişkinler tarafından anlaşılmasa da bebeğin ilk sözcük ya da cümle yapısını geliştirmeye başladığı gözlemlenebilir.
• Tek sözcükler evresi (1-2 yaş)
• Bu evreye tek sözcükler evresi denilmesini sebebi bebeğin tek bir sözcükte bir sürü anlamı birden ifade etmesinden ileri gelir.
• Bebeklerin tek sözcükler dönemi oldukça önemli bir evdedir. Bu evrede ilk sözcük büyük anlam taşıyabilir.
• Mırıldanmalar ve seslerden sonra ilk kelimeler tekrarlar ve raskantısal bir takım durumlar sonrasında gelişir.
• Bu evrede bebeğin tek sözcüğünün anlamdırabilmek için çevresel koşullara dikkat edilmeli sesteki iniş çıkışlar takip edilmelidir. Örneğin bebek babasının terliğini gördüğünde “baba” sözcüğünü çıkarır bu terliğin babasına ait olduğunu söylemeye çalışmasıdır.
• Tek sözcüklere morgem denir ve morgemler bu evrede hızla artış gösterir. Bu Evrede çocuk 1-30 sözcük söyler.
• Bu evrede bebekler sıklıkla duydukları bazı cümlelere anlayarak tepki verir.

İki Sözcüklü Birleşimler Evresi (18-24 ay)

• Çocuğun iletişimde dilin önemini anladığı yeni kelimeler kazandığı evdedir.
• Bu evrede öğretilen sözcükleri kavrar.
• Tek sözcükler başlarda devam eder ama ihtiyaca yönelik kullanılır.
• Hareketlerle iletişimin yerini sözcükler almaya başlar.
• Basit kelimeler yan yana gelerek cümle kurulur. (anne gel vb.)
• Oldukça basit olan bağlaç ve ekleri kullanmadan kullanılan bu cümle kurma şekline elektronik konuşma denir.
• Bu evrede çocuğun kelime dağarcığı 20-100 arasındadır.
• Bazı çocuklarda cümleler 3 kelimeli olabilmektedir.

2-3 Yaş Evresi

• Bebeklerde dil gelişimi evrelerinde kelime dağarcığının en hızlı arttırıldığı dönemdir.
• Basit cümlelerle anlatım konusunda çocuk hızla gelişir.
• Yetişkinlerin konuşmalarının büyük bir kısmını anlamaktadır.
• İki sözcüklü cümle kurulumları oldukça artsa da anlaşılabilmek için jest ve mimikleri fazlaca kullanır. Soru ve istek cümlelerini jest ve mimiklerle ayırır. Sözcüklerin işlevleri ses tonlaması ile farklılaşır.
• Sırasıyla yer, zaman ve durum zarflarını öğrenir.
• İkili basit cümleleri birleştirerek yeni cümle oluşturur. (anne sev, kedi sev=anne kedi sev gibi)
• Çocuğun kurduğu iletişimin anlaşılırlığı %50’ye ulaşırken komut alma konusunda da oldukça gelişim gösterir. Çok karmaşık olmayan komutların çoğunu anlar durma gelir.
• 2,5 yaşa gelindiğinde normal kabul edilen kelime haznesi 400 kelimedir.

Gramer Kullanımına Uygun Konuşma Evresi (3-6yaş)

• Bu dil gelişim evresinde artık çocuk daha uzun cümleler kurabilir.
• Ana dilin yapısını iyice öğrendiği dönemdir.
• Duygu düşünce ve ilişkilerini anlattığı çok yönlü bir iletişime geçiş yapar.
• Bu evrenin ilk yıllarında oyun kurarken kendi kendine konuşur ve oyuncaklarını konuşturabilir.
• Konuşurken doğru noktalarda nefes alıp verir.
• Yine evrenin ilk yıllarında çocuğun kendi ses tonu ve belli bir ses yüksekliği vardır.
• 3 yaş bir çocuk doğru fiilleri tam olarak oturtamasa da ilk kez bu yaşta soru cümleleri ve olumsuz cümleleri kurduğu görülür.
• 4 yaşa gelindiğinde çocuğun her şeyi merak ettiği ve soru sorduğu cevapları almak için de ısrarcı olduğu dönem başlar.
• 4 yaşında bir çocuğun artık konuşmalarının anlaşılır olması sesleri doğru çıkarması sözcükleri doğru ifade etmesi beklenir. Ancak r harfi gibi zor seslerin doğru ifadesi biraz daha zaman alabilir.
• 4 yaşla birlikte çocuklar yaşıtları ile iyi bir iletişim kurarlar.
• Konuşmalarında çok fazla bağlaç kullanmaya başlarlar.
• 4-5 yaşlarında zaman sıralamasına göre olayları anlatabilmektedir. Cümleler birbirine bağlaç ile bağlanır.
• 6 yaşına gelindiğinde çocukların kelime dağarcığı yaklaşık 2000 civarındadır. Doğru gramer oturmuş iletişim güçlenmiştir.
• Yeni kelimeler öğrenmek ve doğru yerde kullanmak konusunda meraklıdırlar.